Kalp için, tefekkür ve tedebbür ederek Kur’ân okumaktan daha faydalı bir ilaç yoktur.
Bu, selefin vazgeçmediği alışkanlıklarından biriydi. Hatta zaman zaman bir âyeti sabaha kadar dönüp dönüp okurlardı.

Kur’ân hakkında tefekkür etmek de iki türlü olur:

• Âyetin üzerinde, Allah’ın ne murâd ettiğini anlamak üzere düşünmek; Allah’ın düşünme neticesinde kullarının neler yapmasını istediğini anlayabilmek.
• Birincisi, Kur’ân’ın delil bakımından düşünülmesidir. Bu da dinlenilen âyetlerin tefekkür edilmesi anlamına gelir.
• İkincisi, açık deliller üzerinde düşünmektir ki, bu da Allah’ın görülebilen âyetleri üzerinde tefekkür etmektir.

Bu nedenle Allah, Kur’ân’ı insanlar düşünsünler ve tefekkür etsinler diye indirmiş; bununla amel etmelerini istemiş, sadece kuru bir okuma yaparak onun gerçek hakikatinden yüz çevirmelerini istememiştir.

Kulluğun mertebelerine yükselmek ve Rabbine yaklaşmak isteyen kimsenin, bu amacın gerçekleştirilmesi için Kur’ân-ı Kerim’in indirilmesindeki maksadı yerine getirmesi ve sahih Nebevî sünnete uyması gerekmektedir. Bu da Kur’ân ve sünneti anlamak ve Hz. Peygamber’in (s.a.v.) sünnetine uyup, amel etmek ile meydana gelir:

“(Ey Rasûlüm!) De ki: Allah’ı seviyorsanız bana uyun ki Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın. Çünkü Allah çok bağışlayan ve merhamet edendir.” (Âl-i İmran, 31)

Kur’ân-ı Kerim’in öğrenilmesindeki beş mertebenin açıklığa kavuşması adına bir araştırma ortaya koyduk. Bu beş mertebe şöyledir:

• İşitmek
• Tilavet etmek
• Ezberlemek
• Düşünmek
• Amel etmek

Bugün Ümmet-i Muhammed Kur’ân-ı Kerim’i dinlemek, okumak ve ezberlemek suretiyle Rablerinin kitabına yönelmiş, Kur’ân halkaları ve medreseleri düzenlemiş ve bu hususta büyük başarı elde etmiştir. Ancak bu başarı işitme, okuma ve ezberleme mertebelerinde sınırlı kalmış; üzerinde düşünme ve kendisiyle amel etme derecesine tam anlamıyla ulaşamamıştır.

Böyle bir çalışma hazırlamamın başlıca sebeplerinden bir tanesi de Kur’ân’ın düşünme ve amel etme mertebeleri ile alakalı pratiğe dökülebilecek bir menhecin olmayışıdır. Halbuki bu hususta sahâbenin izleri takip edilmeli, Kur’ân’ı telakki etmede onların metotları uygulanmalıdır.

Nitekim İbn Mes’ud (r.a.) şöyle demiştir:
“Bizden birisi on âyet öğrendiğinde, onların manalarını iyice bilip tanımadan ve amel etmeden başka bir âyete geçmezdi.” (Taberî Tefsiri 1/44 – Ahmet Şakir isnadın sahih olduğunu söylemiştir.)

Bundan dolayı Kur’ân-ı Kerim’in anlaşılması ve onunla amel edilmesinin kolaylaşması için bu çalışma fikri doğdu. Eser aynı zamanda bu konuda istekleri ve hırsları birbirinden farklı olan kimselere hitap etmektedir.

Değerli okuyucu kardeşim!
Yüce Allah’tan, bu eser vesilesiyle yazanı, okuyanı, öğreteni, öğreneni faydalı kılmasını, rızasına hâlis eylemesini niyaz ederim.

Eserin Hazırlanması

Eser, Ehli sünnet vel cemaat menhecine uygun olarak Kur’ân-ı Kerim’in düşünülüp amel edilmesi üzerine alıştırmalar yapılması hakkında, alanında tek, sağlam kaynaklardan beslenmiş kapsamlı bir çalışmadır.

Mushâf’ı dört ana başlık altında incelemeyi uygun gördüm:

1. Yapmış olduğum alıntılar Ehli sünnet vel cemaat katında itimat edilen temel tefsir kaynaklarından oluşmaktadır. Her âyetin şerhinin sonunda kitabın ismi yerine müellifin ismini belirttim. Çalışmamdaki âyetlerin şerhi yaklaşık 15 adet içerisinden seçilmiştir. Bu şerhlerin bir sayfa içinde bir âyette üçten fazla olmamasına dikkat ettim.
2. Âyetler üzerinde düşünmeye kendini adayan kimseye yardımcı olması için sorular geliştirdim.
3. Kur’ân üzerinde amel etmeye alışkanlık sağlanması için o sayfadaki âyetler içinden amel etmeye yönelik üç amel seçtim ve her amelin sonunda da çıkarım yapıldığı âyeti ekledim.
4. Âyetlerden dersler çıkarıp, bu dersleri maddeler halinde sıraladım.

Düşünmeye Sevk Eden Alıntılarda Dayandığım Tefsir Kitapları

• Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, Taberî h. 110, Risale baskısı, Beyrut 1420
• Meâlimu’t-Tenzîl, Beğavî h. 516, Dâru’t-Taybe baskısı, Riyad 1423
• el-Muharreru’l-Vecîz, İbn Atiyye h. 542, DKI baskısı, Beyrut 1422
• Zâdü’l-Mesîr fî İlmi’t-Tefsîr, Ebü’l-Ferec İbn Cevzî h. 597
• el-Câmiu li Ahkâmi’l-Kur’ân, Kurtubî h. 656, Risale baskısı, Beyrut 1427
• Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, Beydâvî h. 685
• el-Câmiu li Kelâmi İbn Teymiyye fî’t-Tefsîr, h. 728, Dâru İbn Cevzî baskısı, Dammam 1432
• et-Teshîl li Ulûmi’t-Tenzîl, İbn Cuzey h. 742, DKI baskısı, Beyrut 1425
• Bedâiu’t-Tefsîr, İbn Kayyım h. 751, Dâru İbn Cevzî baskısı, Dammam 1427
• Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, İbn Kesîr h. 774, Dâru Nedha baskısı, Beyrut 1417
• Nazmu’d-Durer fî Tenâsubi’l-Âyâti ve’s-Suver, Bukâî h. 885, DKI baskısı, Beyrut 1415
• Fethu’l-Kadîr, Şevkanî h. 1255, Dâru’l-Fikr baskısı, Beyrut
• Rûhu’l-Meânî fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s-Seb’i’l-Mesânî, Âlûsî h. 1270, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut
• Mehâsinu’t-Te’vîl, Muhammed Cemâluddîn Kâsimî h. 1332, Muhammed Fuâd Abdulbâkî, Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, Kahire
• Teysîru’l-Kerîmi’r-Rahmân, Sa’dî h. 1376, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad 1422
• Edvâu’l-Beyân, Şinkıtî h. 1393, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1415
• et-Tahrîr ve’t-Tenvîr, Muhammed et-Tâhir İbn Âşûr h. 1394, Dâru’t-Tunusiyye baskısı, Tunus 1984
• Eyseru’t-Tefâsîr, Cezâirî h. 1424, Mektebetu’l-Ulûmi ve’l-Hikem, Medine

Bu Çalışmamdaki Amacım

1. Allah’ın kitabını düşünme mertebesini ihya etmek.
2. Allah’ın kitabı ile amel etme mertebesini ihya etmek.
3. Okullarda, medreselerde, üniversitelerde ve çeşitli kurum ve kuruluşlarda Kur’ân ile amel etme ve Kur’ân üzerinde düşünme menheci sunmak.
4. Kur’ân üzerinde düşünme meselesine özel örnek ders grupları oluşturmada pay sahibi olmak.
5. Kur’ân ile ibadet edenlere yardımcı olmak, Kur’ân’ı düşünmenin gayesinin Kur’ân ile amel etmek olduğunu vurgulamak; Kur’ân’ı sağlam bir şekilde ezberlemeye ve kapalı kalan âyetlerin anlaşılmasına yardımcı olmaktır.

Hamd b. Cem’ân el-Anzî